„Pamięć pogranicza”
Od Redaktorów (frag.):
Przypadająca w przyszłym roku setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości nie tylko skłania do refleksji nad polskimi dramatycznymi losami w okresie zaborów, znaczeniem braku własnego państwa dla kształtowania się zbiorowej tożsamości, ale uświadamia także, że mija całe stulecie od dnia, w którym przestały istnieć i dzielić granice państw zaborczych. Wydawać by się mogło, że to wystarczająco dużo czasu, aby zatarły się ślady ich obecności. Tymczasem są one zdumiewająco liczne i trwałe. (…)
Nie da się zatem wielu współczesnych zjawisk społecznych i kulturowych wyjaśnić, pomijając różnicującą siłę granic ustanowionych przez zaborców. Jest to również przesłanka zachęcająca do pytania o składniki zbiorowej tożsamości i argument osłabiający powtarzane od zakończenia II wojny światowej przekonanie o narodowej homogeniczności Polski. O tym, że mamy do czynienia z problematyką niezwykle ważną dla rozumienia współczesnych procesów społecznych i kulturowych oraz dla opisania zbiorowej tożsamości, jesteśmy głęboko przekonani.
Teksty zebrane w książce Pamięć pogranicza. Granice w krajobrazie kulturowym regionu ostrowskiego koncentrują się na śladach istnienia granicy państw zaborczych w rejonie Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego, a więc w miejscu, gdzie przebiegała ona wzdłuż Prosny. Czynimy tak z trzech co najmniej powodów. Po pierwsze, uważa się, że pozostałości granicy dzielącej dwa mocarstwa (Niemcy i Rosję), które pod koniec ich istnienia zaczęła dzielić cywilizacyjna przepaść, są w tym rejonie szczególnie wyraźne i nadal powszechnie odczuwane. Po drugie, możliwość opisywania powyższych zjawisk przy pomocy pojęć i kategorii wypracowanych w obrębie współczesnej refleksji o przestrzeni (nowy regionalizm, koncepcje pogranicza, transgraniczności, pamięci) pokazuje ich badawczą przydatność i uniwersalność. Trzecim powodem są względy sentymentalne i osobiste, jako że większość piszących mieszka lub wywodzi się z regionu kalisko-ostrowskiego. (…)
Trudno oczekiwać, aby jedna, niezbyt obszerna, publikacja wyczerpała temat porozbiorowych granic reliktowych. Świadomi jego rangi i znaczenia traktujemy tę książkę jako zaproszenie do tematu i zbiór wstępnych rozpoznań dotyczących dziedzictwa podziałów wprowadzonych przez rozbiorowe granice.
Publikację wydano dzięki wsparciu Funduszu Grantowego Dobrego Sąsiedztwa dla Ostrowa Wielkopolskiego
Książka do nabycia w Forum Synagoga.
Spis treści
Od Redaktorów
I . Wokół kategorii granicy – pamięć i historia
Michał Jarnecki (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM), Na granicy dwóch światów. Dawne pogranicze na odcinku ostrowskim
Jan Galant (Instytut Filologii Polskiej UAM), Granica reliktowa, pogranicze i zapomnienie
II. Zbliżenia i analizy – literatura piękna
Roman Dziergwa (Instytut Filologii Germańskiej UAM), Leo Hirsch i jego „ostrowskie” opowiadanie ’An der Grenze’ w kontekście pogranicza kultur
Kornelia Ćwiklak (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM), „Ostrów, małe garnizonowe miasto przy granicy niemiecko-rosyjskiej”. Pamięć dawnej granicy w literaturze niemieckiej
Szymon Wegner (Instytut Filologii Polskiej UAM), Na skraju imperium. Literacka podróż po przygranicznym Kaliszu
III. Zbliżenia i analizy – językoznawstwo, etnologia i historia
Romana Łapa (Instytut Filologii Polskiej UAM), Język i lokalna tożsamość
Anna W. Brzezińska, Sara Fruga, Katarzyna Sołtys (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM), Granice pamięci. Miejsca pamięci i niepamięci w narracjach mieszkańców Czarnegolasu (gm. Przygodzice, pow. Ostrów Wlkp.)
Agnieszka Chwieduk, Anna Kosmaczewska, Ewelina Panek, Elżbieta Stańczyk, Denitsa Zarkova (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM), Identyfikacje i pamięć. Przykład społeczności z Czarnegolasu
Karol Walczak (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM), Ponad stereotypy i uprzedzenia. W poszukiwaniu pozytywnego wizerunku sąsiada w perspektywie kalisko-ostrowskiej
Józef Pietrzak (I Liceum Ogólnokształcące w Ostrowie Wlkp.), Do trzech razy sztuka. Etapy odbudowy podstaw samorządu terytorialnego w Ostrowie Wielkopolskim w XX wieku
Noty o Autorach
Indeks osób