Ostrowskie Towarzystwo Naukowe

Rocznik 2017, nr 8

 

„Pamięć pogranicza”

Od Redaktorów (frag.):

Przypadająca w przyszłym roku setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości nie tylko skłania do refleksji nad polskimi dramatycznymi losami w okresie zaborów, znaczeniem braku własnego państwa dla kształtowania się zbiorowej tożsamości, ale uświadamia także, że mija całe stulecie od dnia, w którym przestały istnieć i dzielić granice państw zaborczych. Wydawać by się mogło, że to wystarczająco dużo czasu, aby zatarły się ślady ich obecności. Tymczasem są one zdumiewająco liczne i trwałe. (…)

Nie da się zatem wielu współczesnych zjawisk społecznych i kulturowych wyjaśnić, pomijając różnicującą siłę granic ustanowionych przez zaborców. Jest to również przesłanka zachęcająca do pytania o składniki zbiorowej tożsamości i argument osłabiający powtarzane od zakończenia II wojny światowej przekonanie o narodowej homogeniczności Polski. O tym, że mamy do czynienia z problematyką niezwykle ważną dla rozumienia współczesnych procesów społecznych i kulturowych oraz dla opisania zbiorowej tożsamości, jesteśmy głęboko przekonani.

Teksty zebrane w książce Pamięć pogranicza. Granice w krajobrazie kulturowym regionu ostrowskiego koncentrują się na śladach istnienia granicy państw zaborczych w rejonie Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego, a więc w miejscu, gdzie przebiegała ona wzdłuż Prosny. Czynimy tak z trzech co najmniej powodów. Po pierwsze, uważa się, że pozostałości granicy dzielącej dwa mocarstwa (Niemcy i Rosję), które pod koniec ich istnienia zaczęła dzielić cywilizacyjna przepaść, są w tym rejonie szczególnie wyraźne i nadal powszechnie odczuwane. Po drugie, możliwość opisywania powyższych zjawisk przy pomocy pojęć i kategorii wypracowanych w obrębie współczesnej refleksji o przestrzeni (nowy regionalizm, koncepcje pogranicza, transgraniczności, pamięci) pokazuje ich badawczą przydatność i uniwersalność. Trzecim powodem są względy sentymentalne i osobiste, jako że większość piszących mieszka lub wywodzi się z regionu kalisko-ostrowskiego. (…)

Trudno oczekiwać, aby jedna, niezbyt obszerna, publikacja wyczerpała temat porozbiorowych granic reliktowych. Świadomi jego rangi i znaczenia traktujemy tę książkę jako zaproszenie do tematu i zbiór wstępnych rozpoznań dotyczących dziedzictwa podziałów wprowadzonych przez rozbiorowe granice.

 

 

Publikację wydano dzięki wsparciu Funduszu Grantowego Dobrego Sąsiedztwa dla Ostrowa Wielkopolskiego

Książka do nabycia w Forum Synagoga.

Spis treści

Od Redaktorów

I . Wokół kategorii granicy – pamięć i historia

Michał Jarnecki (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM), Na granicy dwóch światów. Dawne pogranicze na odcinku ostrowskim

Jan Galant (Instytut Filologii Polskiej UAM), Granica reliktowa, pogranicze i zapomnienie

II. Zbliżenia i analizy – literatura piękna

Roman Dziergwa (Instytut Filologii Germańskiej UAM), Leo Hirsch i jego „ostrowskie” opowiadanie ’An der Grenze’  w kontekście pogranicza kultur

Kornelia Ćwiklak (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM), „Ostrów, małe garnizonowe miasto przy granicy niemiecko-rosyjskiej”. Pamięć dawnej granicy w literaturze niemieckiej

Szymon Wegner (Instytut Filologii Polskiej UAM), Na skraju imperium. Literacka podróż po przygranicznym Kaliszu

III. Zbliżenia i analizy – językoznawstwo, etnologia i historia

Romana Łapa (Instytut Filologii Polskiej UAM), Język  i  lokalna  tożsamość

Anna W. Brzezińska, Sara Fruga, Katarzyna Sołtys (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM), Granice pamięci. Miejsca pamięci i niepamięci w narracjach mieszkańców Czarnegolasu (gm. Przygodzice, pow. Ostrów Wlkp.)

Agnieszka Chwieduk, Anna Kosmaczewska, Ewelina Panek, Elżbieta Stańczyk, Denitsa Zarkova (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM), Identyfikacje i pamięć. Przykład społeczności z Czarnegolasu

Karol Walczak (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM), Ponad stereotypy i uprzedzenia. W poszukiwaniu pozytywnego wizerunku sąsiada w perspektywie kalisko-ostrowskiej

Józef Pietrzak (I Liceum Ogólnokształcące w  Ostrowie Wlkp.), Do trzech razy sztuka. Etapy odbudowy podstaw samorządu terytorialnego w Ostrowie Wielkopolskim w XX wieku

 

Noty o Autorach

Indeks osób