W piątek, 21 kwietnia 2023, publiczność zgromadzona w ostrowskiej Synagodze wysłuchała wykładu, który wygłosił znakomity historyk z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prodziekan Wydziału Historii, prof. UAM dr hab. Przemysław Matusik. Zainteresowania naukowe Prelegenta koncentrują się na historii i kulturze XIX wieku, zaborze pruskim ze szczególnym uwzględnieniem Poznańskiego, historii Kościoła i życia religijnego oraz historii miejskiej (zwłaszcza Poznania). Zagadnienia te zgłębia także jako redaktor naczelny zasłużonego periodyku „Kronika Miasta Poznania”.
Nie może więc zaskakiwać, że temat wykładu brzmiał: „Kto pisał historię miast? Przykład poznański”. Na początku Prelegent zauważył, że historia miejska stała się w ostatnim czasie bardzo popularna. Ma to zapewne związek z faktem, że społeczeństwa nowoczesne to społeczeństwa miejskie. Większość z nas żyje dziś w miastach. Historiografia miejska ma swoje początki już w XIX stuleciu, w związku z powstaniem nowoczesnej instytucji archiwum. Wcześniej akta miejskie przechowywane były w ratuszu, co miało też praktyczne znaczenie, zwłaszcza w sytuacji sporów, gdy dla ich rozstrzygnięcia trzeba było szybko sięgnąć do dokumentów.
Historia każdego miasta ma zdaniem prof. Matusika dwa wymiary: horyzontalny (odnoszący się do funkcjonalnego aspektu miasta, do jego struktury – przestrzeni, ludzi, instytucji) oraz wertykalny (tzn. aspekt temporalny, sięgający w głąb czasu, czyli historia zdarzeniowa). W XIX-wiecznym Poznaniu daje się zauważyć segmentyzację historiografii, tj. podział na historiografię polską i niemiecką. Ograniczenia polskiej historiografii wynikały z niedoboru inteligencji, do czego przyczyniły się też działania zaborcy. Na wiele aspektów życia miasta wpływał brak uniwersytetu. Był on problemem także dla Niemców. W konsekwencji tego faktu powstały stowarzyszenia, które próbowały tę lukę choćby częściowo wypełnić, takie jak polskie Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1857) oraz Niemieckie Towarzystwo Historyczne (1885-1945).
W 1918 roku ludność niemiecka wyjeżdża z Poznania, w efekcie czego ubyło około 50 tys. mieszkańców miasta, ale ich miejsce szybko zajmują Polacy przybyli głownie z Wielkopolski i Małopolski, dzięki czemu miasto zyskało 60 tys. mieszkańców. Po II wojnie pojawił się ostatni akcent niemieckiej historiografii Poznania, monografia Gottholda Rhode pt. „Geschichte der Stadt Posen” (1953), której autor początki miasta wiąże z założeniem go na prawie niemieckim 700 lat wcześniej. Odpowiedzią na nią było trzytomowe opracowanie pod redakcją Kazimierza Malinowskiego zatytułowane „Dziesięć wieków Poznania”. Zdaniem wykładowcy w PRL-u dominowało badanie dziejów miast koncentrujące się na materialnym wymiarze historii, tj. na ekonomii i gospodarce. Istotną rolę w badaniach dziejów stolicy Wielkopolski gra od kilkudziesięciu lat „Kronika Miasta Poznania”.
Przybyli do Synagogi słuchacze zadali prof. Matusikowi ciekawe pytania dotyczące m.in. kwestii scalania systemu prawnego po odzyskaniu niepodległości oraz niewystarczającej reprezentacji Poznania i Wielkopolski we współczesnej polskiej świadomości historycznej.
